دم‌نوش چیست؟
دم‌نوش، نوعی نوشیدنی است که در آن جزئی از گل، برگ، ساقه، ریشه، دانه، پوستِ میوه یا اجزای دیگر گیاهان دارویی در آب است، به‌صورت خشک یا تازه مورداستفاده قرار می‌گیرد.
بیشتر دم‌نوش‌ها فاقد کافئین هستند.
تفاوت دم‌نوش با جوشانده
در تهیة دم‌نوش‌ها، گیاه را کمی کوبیده و در آب جوشیده شده به مدت چند دقیقه با در بسته، روی بخار ملایم آب قرار می‌دهند و بعد صاف می‌کنند.
در مقابل اگر گیاه را مستقیم با آب سرد یا گرم بجوشانند، جوشانده‌ای به دست می‌آید که خاصیت و اثر آن قوی‌تر از دم‌نوش دارد، چرا که حین جوشاندن مواد بیشتری از گیاه خارج می‌شود. بسیاری از گیاهان باید به‌صورت دم‌کرده استفاده شود و اگر بر اثر ناآگاهی یا غفلت جوشانده شود، خاصیت آن تغییر می‌کند و گاهی موادی از گیاه آزاد می‌شود که دارای عوارض ناگواری خواهد بود یا آنکه خواص گیاه به‌صورت کلی زائل خواهد شد.
مصرف صحیح و به‌موقع از دم‌نوش‌ها
همان‌طور که در تعریف دم‌نوش متوجه شدیم، با دم‌کردن قسمتی از اجزای گیاهان دارویی، انواع دم‌نوش‌ها را می‌توانیم تهیه کنیم؛ بنابراین استفادة بی‌رویة از آن‌ها بدن انسان را از طبیعتِ خود، دور می‌کند و می‌تواند موجب عوارضی از جمله: گرگرفتگی، مشکلات پوستی، خواب‌آلودگی، پایین آمدن قند خون و… شود.
چون دم‌نوش‌ها از گیاهان دارویی هستند، حتماً باید با مشورت طبیب حاذق استفاده شوند و نباید رواج بعضی از آن‌ها بین عموم مردم این مجوز را به ما بدهد که استفاده از آن‌ها بلامانع است. مثلاً: دم‌نوش بابونه برای رفع خستگی و آرامش، دم‌نوش زنجبیل برای لاغری، دم‌نوش گل‌گاوزبان برای رفع اضطراب و یا… از قبیل دم‌نوش‌های رایجی هستند که مصرف آن‌ها به‌صورت بی‌رویه و بدون مشورت در بین عموم مردم رواج دارد. درحالی‌که همین دم‌نوش‌هایی که خواص بخصوصی دارند و می‌توانند مفید باشند، اگر مناسب مزاج ما نباشند عوارض جبران‌ناپذیری برای بدن ایجاد می‌کنند.
چای سیاه یا دم‌نوش؟
چای سیاه در بین ما ایرانی‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بیشترین برداشت چای از اقلیم شمال است.
استفادة بی‌رویه از چای نیز مانند دم‌نوش‌ها، بدن انسان را از طبیعت خود دور کرده و انسان را دچار مشکل‌هایی از جمله: شلی فَم معده، سوزش معده، سردرد، سرگیجه و… می‌کند.
استفادة چای به‌صورت ناشتا و با شکم‌خالی در صبح، موجب تولید صفرای زیاد در معده می‌شود و در کوتاه‌مدت و طولانی‌مدت عوارضی را به همراه می‌آورد و همچنین استفاده از چای با خوراکی‌های شیرین به‌غیراز قند و شکر (به طور مثال: خوردن چای با کشمش، شیرینی، حلوا، شکلات و یا…)، ما را در طولانی‌مدت یا کوتاه‌مدت دچار مشکلات عدیده از جمله: غلظت خون، گرفتگی کبد، ضعیف کردن معده، ایجاد سردرد و…، می‌کند.
توجه داشته باشیم که خوردن چای، بلافاصله یا بافاصله‌ای کوتاه از غذا موجب اختلال در هضم و در ادامه خوب جذب‌نشدن غذا، می‌شود. همچنین چای مانده و مجدد گرم شده به‌شدت مضر است و در بدن، خون سوخته تولید می‌کند، بنابراین چای باید به‌صورت تازه‌دم و مصرف شود.
از چای سبک (متوسط رنگ تا کم‌رنگ) دو الی سه ساعت بعد از غذا می‌توانیم به‌عنوان یک کمک‌کننده برای هضم استفاده کنیم. چای سیاه موجب رفع خستگی شده و در طول روز می‌توان دو الی سه مرتبه استفاده نمود.
همان‌طور که متوجه شدیم استفادة بی‌رویه از چای سیاه و دم‌نوش‌ها بدون تجویز طبیب، انسان را دچار مشکلات عدیده‌ای می‌کند و دم‌نوش‌های گیاهی رایج (به‌صورت طبیعی یا تی‌بگ) به دلیل خواص دارویی که دارند جایگزین مناسب و دائمی برای چای نمی‌توانند باشند.
معرفی دم‌نوش
با معرفی دو دم‌نوش بسیار کاربردی و مفید می‌توانیم هم موجب تنوع در نوشیدنی‌های گرم خود در روز شویم و هم از خواص این دو دم‌نوش استفاده کنیم.
این دو دم‌نوش، دم‌نوش سیب و دم‌نوش به است . (چای سیب و چای به هم در اصطلاح به آن‌ها گفته می‌شود)
از خواص این دو دم‌نوش عبارت‌اند از: مقوی معده، کمک به هضم غذا، نشاط‌بخش، آرامش‌بخش، کمک به رفع خستگی، جلوگیری از سر دردهای بعد از غذا، کمک‌کننده به متابولیسم پایه و… .
برای تهیة دم‌نوش سیب یا به، ابتدا سیب یا به را مکعبی و یا به اندازه‌های کوچک خورد کرده و خشک می‌کنیم، بعد از خشک‌شدن روی حرارت ملایم آن‌ها را کمی تفت می‌دهیم تا مقدار کمی تغییر رنگ دهند، سپس بعد از خنک‌شدن در ظرف دربسته‌ای آن‌ها را نگهداری می‌کنیم و برای هر بار مقداری از سیب یا به (بر اساس ذائقة خود از یک قاشق مرباخوری برای هر نفر تا یک قاشق غذاخوری) را به مدت ۳ الی ۵ دقیقه در قوری یا لیوان دم‌نوش، دم می‌کنیم.
برای دم‌نوش سیب و به از تازهٔ میوه‌ها نیز می‌توان استفاده کرد؛ اما عطر و بوی چندانی نخواهد داشت و خواص کمتری را در آب آزاد می‌کند و زمان طولانی‌تری را برای دم‌کردن احتیاج داریم.
از این دو دم‌نوش به‌تنهایی یا همراه چای سیاه (به مقدار ذائقه) می‌توان استفاده کرد. با استفاده‌کردن آن‌ها به همراه چای سیاه حتی به مقدار اندک، مضرات چای سیاه و مشکلاتی که از مصرف طولانی‌مدت چای سیاه امکان دارد اتفاق بیفتد را، کاهش می‌دهد و چای سیاه را تا حدودی اصلاح می‌کند.
استفاده‌کردن از این دو دم‌نوش به‌تنهایی در تمام فصول بخصوص در پاییز و زمستان توصیه می‌شود. در روز دو الی سه بار می‌توان از چای و دم‌نوش سیب یا به استفاده کرد.
دم‌نوش سیب یا به را می‌توان با فاصلة کمتری نسبت به چای سیاه بعد از غذا استفاده کرد . (یک ساعت بعد از غذا)
جمع‌بندی
- دم‌نوش‌ها از اجزای مختلف گیاهان دارویی در آب جوش و با درب بسته (حالت دمی)، تهیه می‌شوند
- استفادة بی‌رویه و بدون تجویز طبیب از دم‌نوش‌ها، موجب عوارضی در کوتاه‌مدت یا طولانی‌مدت خواهد شد.
- دم‌نوش‌های رایج جایگزین مناسبی برای چای نیستند.
- استفادة زیاد و رعایت‌نکردن اصول درستِ چای سیاه، ما را دچار مشکل می‌کند.
- دم‌نوش سیب و دم‌نوش به دو دم‌نوش بسیار مفید هستند که جایگزین چای سیاه و همچنین موجب تنوع در نوشیدنی‌های گرم می‌شوند.
- با استفادة کمی از دم‌نوش سیب و یا دم‌نوش به در چای سیاه، موجب اصلاح چای سیاه نیز می‌شویم.
